Tag Archief van: Katrijn
Nu ik alweer een aantal jaren naast mijn sprookjesachtige verhalen met Jan Klaassen en Katrijn ben gaan spelen, wil ik je graag het verschil eens tussen die twee vormen van poppenspel uitleggen. In mijn begintijd (de jaren 90) moest ik helemaal niets hebben van Jan Klaassen. Maar dat kwam omdat ik er toen nog een verkeerd beeld bij had. Als je Jan Klaassen zegt denk je al gauw aan zeer moralistische verhaaltjes. Jan doet iets fout en in het verhaaltje leert hij hoe hij het wel goed kan doen. Ook sprookjesfiguren lopen in deze verhaaltjes rond. Zoals een koning, prinses, tovenaar of heks. In de loop der jaren zijn er talloze boekjes verschenen met allemaal van dat soort verhaaltjes. Verhaaltjes waarin Jan een lesje wordt geleerd. Zeer pedagogisch en educatief verantwoord.
De ontdekking van de traditionele Jan Klaassen
Toen had ik nog niet kennisgemaakt met het traditionele Jan Klaassenspel. Het spel zoals het op de Dam in Amsterdam werd gespeeld. Op het festival in Meppel zag ik voor het eerst een traditioneel Jan Klaassenspel gespeeld door Wim Kerkhove. En dan zie je pas dat een traditioneel Jan Klaassen helemaal niet moralistisch, pedagogisch en educatief verantwoord hoeft te zijn. Ook in dit spel zit natuurlijk wel een moraal en wordt er met dingen afgerekend en leert Jan dingen. Het is alleen niet zo tuttig en met vingertje wijzend. Het is ook niet zo braaf en netjes als het spel waar je aan denkt als je Jan Klaasen hoort.
Het verschil
Nu komen we meteen op het punt waar het Jan Klaassenspel zeer sterk verschilt met een sprookjesachtige spel. Het traditionele Jan Klaassenspel is een spel in de werkelijkheid. Het speelt zich af in het hier en nu. Je kunt het spel direct op de actuele situatie van dat moment in laten spelen. Kan daardoor direct binding hebben met het publiek en het hier met het publiek over hebben.
Bij een sprookjesachtige voorstelling is dat niet het geval. Dat speelt zich af in een andere tijd en wellicht ook in een andere wereld. Als de poppen in zo’n voorstelling het ineens over een actueel thema van de echte wereld gaan hebben, stappen ze out of character zoals dat heet. Ze doen dan iets wat hun karakter niet kan doen omdat de pop zich niet in de werkelijke wereld begeeft. Het is namelijk heel onwerkelijk als een prinses het ineens gaat hebben over een actueel onderwerp dat helemaal niet ter zake doet voor het verhaal waarin ze speelt. Dat slaat namelijk nergens op. Terwijl Jan en Katrijn het er wel met gemak over kunnen hebben.
Een sprookjesachtige voorstelling kan poëtisch zijn of zelfs literair. Maar ook kwetsbaar, verfijnd en fragiel. Het kan een droomwereld zijn of utopie. Dat is compleet het tegenovergestelde van een Jan Klaassenspel. Dat is meer van dik hout zaagt men planken. De gebaren zijn grof en grotesk. Niks artistiek verfijnd poppenspel. Gewoon hupsakee. De realiteit. Bij een sprookjesachtige voorstelling kan je als publiek vaak alleen maar toekijken. Bij Jan en Katrijn is het juist de bedoeling dat het publiek op bepaalde momenten zich met de voorstelling, het spel, bemoeid. Dat is er de charme van.
Wetmatigheden van een Jan Klaassenspel
Wat ook een verschil is tussen Jan Klaassenspel en sprookjesachtig spel is dat een Jan Klaassenspel aan een bepaalde wetmatigheid kent. Dat hoort bij die traditie. Zo zit Jan altijd op de rechterhand van de poppenspeler. Hij is dus voor het publiek altijd aan de linkerkant van het speelvlak te zien. Nog een wetmatigheid is dat Jan bijna de hele tijd door op het toneel aanwezig is. Hij is maar zelden uit beeld. Ook heeft hij altijd onenigheid met Katrijn en is hij liever lui dan moe. Wat ook tot de traditie behoort is dat Jan altijd iedereen overwint. Al zijn tegenstanders die hij tijdens het verloop van de voorstelling tegenkomt weet hij te overwinnen. Door ze neer te slaan met zijn klapstok.
Interactie met het publiek is ook een bepaalde wet in het traditionele Jan Klaassenspel. Het publiek wordt geacht mee te denken en mee te helpen met Jan of ander personage. Veel dingen gebeuren met het tellen van een, twee, drie. De snelheid van het spel ligt hoog en er is heel veel actie. Dat moet ook wel want, Jan Klaassen is oorspronkelijk bedoeld om op straat te vertonen. Dan moet je het hebben van langslopend publiek dat door het spel even halt houdt en gaat staan kijken. De aandacht van het publiek kan vluchtig zijn. Is het niet interessant meer dan loopt men verder en is de speler zijn publiek kwijt.
Bij een sprookjesachtige voorstelling heb je daar helemaal geen last van. Dat kan langzaam en traag verlopen. Het is ook voor binnenspelen gemaakt. In een donkere omgeving waar met theaterlicht de aandacht van het publiek gestuurd kan worden. Er kan sprake zijn van interactie of van een vierde wand. Waardoor je het als speler moet hebben van de aandacht en vaak non-verbale reacties van het publiek.
Jan Klaassen is traditie. Binnen die traditie hebben de poppen een vast rollenpatroon. De man werkt, de vrouw zorgt voor het huishouden. Dit is voor veel mensen een doorn in het oog. Maar Jan gaat natuurlijk met zijn tijd mee en kan je de traditie een leuke draai geven en aanpassen aan de huidige tijdgeest. De rolverdeling tussen Jan en Katrijn is niet meer zo zwart-wit als dat hij geweest is. Bij een sprookjesachtig spel geldt dit natuurlijk helemaal niet. Ook hier kan sprake zijn van stereotiep rolpatroon. Denk maar aan een prinses die gered moet worden door een dappere prins.
De opbouw van een poppenspel
Wat ook nog een verschil is tussen Jan Klaassen en sprookjesachtig poppenspel is de opbouw van de voorstelling. Hoe de voorstelling in elkaar zit. Een sprookjesachtig verhaal is zoals je een toneelstuk in elkaar zou zetten. Je hebt een aantal scenes die samen een bedrijf of acte vormen. Zo volgen er een of meerdere bedrijven/actes die naar een climax in het verhaal leiden en dan is het uit. Het is iets wat je vanaf het begin af aan moet volgen wil je alles goed begrijpen.
Een Jan Klaassenspel kent natuurlijk ook een aantal scenes die samen wel een geheel vormen. Die scenes zijn eigenlijk allemaal aparte verhaaltjes. Aparte verhaaltjes met een kop en een staart. Het heeft te maken met het op straat spelen. Langslopend publiek kan even blijven staan kijken en kan als de scene is afgelopen weer verder gaan. Het is natuurlijk de kunst om het publiek zo nieuwsgierig te maken dat ze de hele voorstelling uit blijven kijken.
Waarom ik Jan Klaassenspel ben gaan spelen
Ik ben met Jan Klaassen en Katrijn gaan spelen omdat ze een zeer symbolische zeggingskracht hebben. Door de stereotypering, waar je heel leuk mee kunt spelen, door de extreme karakters, is dat een leuke tegenhanger van alle andere voorstellingen die ik speel. Je kunt met Jan en Katrijn lekker overdrijven, dingen uitvergroten en op de hak nemen. Doordat je in het spel meerdere lagen kunt aanbrengen is het voor alle leeftijden leuk om naar te kijken. Kinderen lachen om andere dingen dan de volwassenen. Dat maakt het zo aantrekkelijk. Ook omdat het zich in het hier en nu afspeelt en je direct op een situatie die ontstaat kunt reageren is leuk. Die mogelijkheid heb je niet altijd bij een sprookjesachtige voorstelling. Ook vind ik het belangrijk dat de traditie blijft bestaan. Want doordat de meeste spelers nu zichtbaar zijn tijdens hun spel verdwijnt het karakteristieke spelen in een poppenkast. Het is ook nog eens immaterieel cultureel erfgoed.
Het spelen van een sprookjesachtig spel is leuk vanwege de schoonheid, verstilling en soms subtiele bewegingen en dat dan in contrast met een spel dat gepaard gaat met grootse gebaren en veel extremer is. Het is allebei leuk om te spelen.
Normaal gesproken bedenk ik een onderwerp waarover ik de voorstelling zou willen laten gaan. Dan bedenk ik het verhaal en de karakters in het verhaal. Vervolgens schrijf ik de speeltekst of het scenario en als dat af is maak ik de poppen, decors indien nodig en zoek muziek uit en maak en lichtplan voor de belichting van de voorstelling.
Dit keer ging het een beetje anders. Ik kreeg het verzoek om tijdens de rustpauzes van knotshockeyteams van het WK Knotshockey in Wijk bij Duurstede een korte voorstelling te spelen van maximaal 12 minuten. Jammer genoeg heb ik die niet zomaar op de plank liggen. Ik dacht er even over na en kwam op het idee om een stukje uit een Jan Klaassenspel te halen en dat te gaan spelen. En wel de scene met de krokodil. Aangevuld met de introductie van Katrijn en de agent die iedereen waarschuwt voor de krokodil.
De voorstelling gaat zo: Jan roept Katrijn. Katrijn zegt dat ze geen geld meer hebben om de energierekening te betalen (zeer actueel op dit moment). Jan moet werk gaan zoeken, een baan om geld te verdienen.
Jan gaat laten zien dat hij slapend rijk kan worden. In plaats van baantje te zoeken gaat hij op straat liggen slapen en haalt zelfs een kussen tevoorschijn om zacht te kunnen liggen. In eerste instantie haalt Katrijn het kussen weg maar, als ze ziet dat het niet werkt laat ze Jan liggen. Dan haalt de agent het kussen weg en waarschuwt Jan voor de ontsnapte krokodil. Daar gelooft Jan helemaal niets van. Dan volgt de scene met de krokodil en Jan bedenkt een circusact door zijn hoofd in de bek van de krokodil te steken. Dan kan hij aan het publiek geld er voor vragen. Zover komt het niet. Jan stopt zijn klapstok in de bek van de krokodil en brengt hem zo naar de dierentuin. Voor het terugbrengen krijgt Jan een beloning. Daarmee kunnen ze de energierekening gaan betalen.
Zo heb je naar aanleiding van een aanvraag ineens een geheel nieuwe weliswaar korte voorstelling. Het leuke was dat tijdens de 6 keer dat ik hem heb gespeeld er allerlei leuke ingevingen ontstonden en zo groeide het en ontwikkelde het verhaaltje zich gedurende het spelen.
Op deze manier een voorstelling ontwikkelen is dus ook een mogelijkheid.
Begin dit jaar kreeg ik het verzoek of ik op de verjaardag van een opa die 65 jaar zou worden een voorstelling te spelen. Door alle virusperikelen ging dat op zijn verjaardag niet door. Maar nu een paar maanden later was het eindelijk zover. De klant had ook gevraagd of het een voorstelling op maat kon zijn. Toen ik vertelde dat er dan aan de voorstelling wel een heel ander prijskaartje kwam te hangen, kozen ze voor de optie om binnen een bestaande voorstelling bekende elementen voor de jarige te stoppen.
Ik zou al een Jan Klaassenspel voor ze spelen omdat, dat voor volwassenen net zo leuk is om naar te kijken als voor kinderen. Maar na het lezen van de informatie bleek dat Jan Klaassen en de huisbaas het meest geschikt was om elementen uit het leven van de jarige job te stoppen. De jarige opa is goed in klussen, heeft een eigen bedrijf dat personeel kan gebruiken en gaat graag met vrienden in het café herinneringen ophalen aan zijn scheidsreechterscarriere bij waterpolo.
Dit zijn drie elementen die heel goed in deze voorstelling gebruikt kunnen worden. Jan en Katrijn wonen in een krot dat gerenoveerd moet worden. De huur wordt verhoogd dus Jan en Katrijn hebben geld nodig. Dat kan als Jan een baantje neemt bij het bedrijf van de jarige. Jan moet op zoek naar de jarige en dat kan hij doen in de kroeg. De kroeg waar de jarige met zijn vrienden zit. En er waren nog een paar kleinigheden die in de voorstelling voorbij kwamen en zeer herkenbaar waren voor de jarige en de rest van zijn familie.
Bij het optreden voor deze jarige opa waren eigenlijk alleen maar ‘volwassenen’. Nou ja, de kleinkinderen die er bij waren zijn allemaal in de tienerleeftijd en twee overgrootoma’s. Om te voorkomen dat ze allemaal stil naar de voorstelling zouden gaan zitten kijken had ik van tevoren gezegd dat het kind in zichzelf weer even moesten wakker kussen en dat ze lekker ongegeneerd konden reageren op het spel en mee konden doen. En dat deden ze. Daarom werd het een superleuke voorstelling en ze moesten her en der heel hard lachen om de grappen en grollen van Jan en Katrijn, Duivel en Huisbaas. De volwassenen lachten om de volwassen grapjes en de tieners om de grapjes die er eigenlijk voor kinderen in het spel zitten.
Jan Klaassen is bij uitstek geschikt om te spelen voor een volwassenen publiek.
Op zondag 3 juli 2022 is het weer tijd voor Gluren bij de Buren. Een cultureel huiskamerfestival waarbij artiesten optreden in huiskamers en waarbij buren, straatgenoten, wijkgenoten en stadsgenoten naar toe kunnen komen om gezellig een optreden bij te wonen. Voorheen waren het twee festivals. De andere heette Struinen in de Tuinen en dat was in de zomer en het gluren was in de winter. Bij deze editie zijn beide samengevoegd. Hierdoor kan het optreden binnen in de huiskamer zijn of buiten in de tuin.
Ook ik heb al aan eerdere edities meegedaan. Twee keer in mijn eigen huis en een keer bij De Brinkhorst. De organisatie van Gluren zorgt voor koffie, thee, koekjes en aanverwante zaken om zo de gastheer of gastvrouw niet op kosten te jagen. Ook zorgt Gluren voor het nodige PR materiaal om in je buurt te kunnen verspreiden. Er bestaat een heuse landelijke website want niet alleen Amersfoort doet meer mee. Het is in heel veel steden in Nederland op dezelfde dag.
Die website is zo ingericht dat je heel makkelijk jouw favoriete culturele kunstvorm kunt kiezen en kan zien waar je allemaal terecht kan. Je kunt zelfs je hele programma van die middag samenstellen met aanvangstijd en al. De meeste acts zijn drie keer te zien. Ik speel slechts twee voorstellingen omdat de meeste kinderen ’s avonds op tijd moeten eten en daarna weer op tijd naar bed. De volgende dag is het weer tijd voor school.
Zoals gezegd speel ik op 3 juli om 13.45 uur en 15.15 uur een voorstelling bij Natuurboerderij de Brinkhorst in Vathorst. Ik speel er Jan Klaassen en de baby. De voorstelling die ik in maart 2020 daar zou gaan spelen maar niet doorging omdat het land op slot ging.
De toegang is overigens gratis. Hoewel het wel gewaardeerd wordt als je een kleine bijdrage stopt in de Gluren bij de Buren spaarpot.
Kom je gluren?
Het is al weer bijna een jaar geleden dat ik een pop heb gemaakt. Het maken van een nieuwe voorstelling kwam het de afgelopen periode gewoon niet van. Er broeit wel van alles en er borrelt veel maar het komt nog niet aan de oppervlakte. Daarom dacht ik dat het misschien toch een goed idee is om mij set van poppen die tot de Jan Klaassen set behoren weer met een nieuw karakter uit te gaan breiden. Weer een karakter die behoort tot het gezag: De agent.
Welke rol hij gaat krijgen weet ik nu nog niet. Ik denk dat er ook nog een boef bij moet komen en ik heb ook nog het idee om een bankier te gaan maken. In de Engelse versie van Jan Klaassen (Punch and Judy) heeft een van de Engelse spelers een bankier zitten die op zeer slimme en uitgekookte wijze Jan van al zijn geld af helpt. Hoe het een en ander vorm gaat krijgen in een voorstelling weet ik nu nog niet.
Wat ook nog een idee van mij is, is een voorstelling met of over een eenhoorn. Naast Jan ben ik ook daar druk over aan het nadenken en ideeën aan het verzamelen en opschrijven.
In het begin van mijn poppenspel carrière wilde ik niets van Jan Klaassen en Katrijn weten. Groot geworden met de verhalen van Camilla Koevoets van Poppentheater Toermalijn, wilde ik ook graag in die lijn mijn verhalen gaan vertellen. Sprookjesachtige verhalen. Sprookjesachtig omdat het verhaal ook zich in de huidige tijd kan afspelen zonder allerlei sprookjesfiguren als heksen, trollen, tovenaars, koningen en prinsessen die gered moeten worden door een knappe prins.
Toch ook overeenkomsten?
Het grappige is wel dat in mijn sprookjesachtige verhalen wel allerlei elementen zitten die ook voor komen bij het Jan Klaassenspel. Verstoppen, iets niet goed verstaan, achtervolgingen en natuurlijk reacties uitlokken bij het publiek. Het gevaar bij sprookjesachtig spel dat je figuren out of character kunnen raken. Een pop valt dan eigenlijk even uit zijn rol om iets te zeggen wat niet in lijn is met het verhaal. Met andere woorden de pop zegt iets wat hij eigenlijk niet kan weten.
De verschillen
Bij het Jan Klaassenspel heb je dat niet. Dat komt omdat Jan Klaassen en Katrijn zich in de huidige tijd afspeelt. In de tegenwoordige tijd en niet in een denkbeeldige tijd zoals bij sprookjesachtig wel het geval is. Daarom leent het Jan Klaassenspel zich bij uitstek voor commentaar op de situatie die zich op dat moment afspeelt. Je kunt gebruik maken van de actualiteit. Iets dat bij een sprookjesachtig spel is uitgesloten. Doe je het wel dan verliest je voorstelling aan geloofwaardigheid.
Nog een verschil tussen beide vormen is dat Jan Klaassen een uitvergroting is van de werkelijkheid, de realiteit. De bewegingen zijn extreem groot en bijna overdreven. Het is een soort van slapstick. Op de andere manier spelen kan veel verfijnder bijna poëtisch. Sprookjesachtig kan subtieler. Jan Klaassen is meer van dik hout zaagt men planken.
Waarom nu ineens wel Jan Klaassen?
Waarom heb ik dan toch het Jan Klaassenspel omarmt en moest ik bijna 30 jaar geleden niets van weten? In de loop der jaren verdiep je je natuurlijk in het vak waar je zoveel plezier aan beleefd. Maar ik was wars van veel Jan Klaassenspelers die met de figuur een soort moraalridder gaan uithangen. Het traditionele spel is anders. Dat is hard, rauw en zelfs gewelddadig. Echter het spel herbergt een bepaalde symboliek. Daar houd ik van. Het eerste barstje in Jan Klaassen is niet leuk kwam toen ik op het festival in Meppel Wim Kerkhove het traditionele spel zag spelen. Hij was toen nog de poppenkastspeler van de Dam in Amsterdam.
Traditie moet behouden blijven
Hij begon de Jan Klaassenacademie om de traditie van het Jan Klaassenspel in ere te houden en niet verloren te laten gaan. Veel poppenspelers, jonge poppenspelers, spelen niet meer in een kast zoals Jan Klaassen eigenlijk vereist. Ik hoorde veel enthousiaste verhalen over de academie en ben hem gaan volgen nadat ik op de Dam ook de Italiaanse en Engelse versie had gezien. De academie heb ik gevolgd bij Egon Adel de huidige speler van de poppenkast op de Dam.
Ook ik wil de traditie voortzetten. Het is tenslotte cultureel erfgoed geworden. Maar ik geef er wel mijn eigen draai aan.Want het spel is wel heel traditioneel, is stereotiep en rolbevestigend. Echter dat kun je heel makkelijk doorbreken en aanpassen aan de huidige beeld van de samenleving. Dat is ook de kracht van het Jan Klaassenspel. Bovendien vanwege het traditionele karakter kun je hier natuurlijk leuk mee spelen. Waardoor je publiek er zich bewust van wordt. Een spiegel voorhouden is wat je doet. Net als een aantal cabaretiers tegenwoordig doen.
Om ooit het echte traditionele Jan Klaassenspel te kunnen spelen mag de generaal niet ontbreken. Daarom heb ik hem nu aan mijn collectie van Jan Klaassenspel figuren toegevoegd.
De generaal vindt dat Jan Klaassen in het leger moet. Daar leert hij orde en discipline. Daar word je een echte man van zegt de generaal. Vroeger was er opkomstplicht en moest iedere jongen gekeurd worden. Toen was het meer herkenbaar voor het publiek. Dat is nu minder het geval. Jan Klaassen ziet natuurlijk het leger helemaal niet zitten. Hij is tegen het gezag en slaat per ongeluk de generaal, tijdens het oefenen met het nep geweer en oefenen in marcheren, neer en die gaat eraan dood in het traditionele verhaal. Dat is de reden waarom Jan moet hangen. Hij heeft immers een mens vermoord.
Welke rol hij precies gaat krijgen in mijn versie weet ik nu nog niet.
Hoe maak je een generaal?
Je begint de zoektocht op het internet. Google afbeeldingen is dan natuurlijk heel fijn om te gebruiken. In eerste instantie zoek je natuurlijk op poppenkastpoppen van andere Jan Klaassenspelers. Helaas zijn die er niet zoveel. Eigenlijk helemaal niet. Natuurlijk heb je wel een idee in je hoofd hoe iemand uit het leger eruit moet zien. Het is een generaal van de landmacht dus groene kleding. (De marine is blauw en luchtmacht is grijs) Maar wat voor een pet moet hij op krijgen. Rob Numan van de Jan en Alleman poppenkast uit Huizen plaatste toevallig op Facebook een plaatje waar toevallig zijn generaal op stond. Zijn generaal heeft een steek op zijn hoofd. Zo een uit de Napoleontische tijd. Toch heb ik er niet voor gekozen. Een pet die meer in de huidige tijd past vind ik beter op zijn plaats. Dan kom je al gauw uit bij petten zoals ze in het Russische leger hebben of waar je dictators mee ziet rondlopen. Zo zou de pet voor mijn generaal ook moeten zijn.
Zie dan maar eens een patroon te vinden van zo’n soort pet. Gelukkig het internet is ook hier weer heel handig voor. Met veel kunst en vliegwerk heb ik de pet op het juiste formaat gekregen en gemaakt. Maar hoe ziet een generaal er nog verder uit. Ik heb op het internet gelezen dat een generaal 4 sterren heeft. Natuurlijk ook epauletten en medailles. Echter omdat de pop niet echt schouders heeft heb de epauletten opgelost met een gouden kantje en de medailles zijn gewoon een aantal knopen. Op zijn pet natuurlijk 4 sterren zoals een generaal behoort te hebben. Toen nog een snor en de wenkbrauwen maken hem compleet. Grappig is dat door de wenkbrauwen te veranderen kan hij streng of vriendelijk kijken.
Toevoegen aan huidige voorstellingen
Aan de bestaande verhalen die speel toevoegen zou een mogelijkheid zijn. Hoewel het bij Jan Klaassen en de baby minder makkelijk is dan bij Jan en de huisbaas. Bij het laatste verhaal moet Jan van Katrijn een baantje zoeken en dat zou natuurlijk iets in het leger kunnen zijn. Maar hoe Jan de generaal dan weer weg krijgt zonder hem neer te slaan? Dat weet ik op dit moment nog niet. Heb jij misschien een idee?
Tag Archief van: Katrijn
Direct naar
Mogelijkheden
Ook interessant
Waarom Cassiopeia?
Schitterend spel
Een echte poppenkast
Op jouw locatie
Gecertificeerd
Onvergetelijk plezier
Voor jong en oud
Poppentheater Cassiopeia
Marcel Oudenbroek
Het Hallehuis 69
3823 VH Amersfoort
T 033 465 72 06
M 06 20 26 94 61
info@
poppentheatercassiopeia.nl
