Tag Archief van: poppenspel
Nu ik alweer een aantal jaren naast mijn sprookjesachtige verhalen met Jan Klaassen en Katrijn ben gaan spelen, wil ik je graag het verschil eens tussen die twee vormen van poppenspel uitleggen. In mijn begintijd (de jaren 90) moest ik helemaal niets hebben van Jan Klaassen. Maar dat kwam omdat ik er toen nog een verkeerd beeld bij had. Als je Jan Klaassen zegt denk je al gauw aan zeer moralistische verhaaltjes. Jan doet iets fout en in het verhaaltje leert hij hoe hij het wel goed kan doen. Ook sprookjesfiguren lopen in deze verhaaltjes rond. Zoals een koning, prinses, tovenaar of heks. In de loop der jaren zijn er talloze boekjes verschenen met allemaal van dat soort verhaaltjes. Verhaaltjes waarin Jan een lesje wordt geleerd. Zeer pedagogisch en educatief verantwoord.
De ontdekking van de traditionele Jan Klaassen
Toen had ik nog niet kennisgemaakt met het traditionele Jan Klaassenspel. Het spel zoals het op de Dam in Amsterdam werd gespeeld. Op het festival in Meppel zag ik voor het eerst een traditioneel Jan Klaassenspel gespeeld door Wim Kerkhove. En dan zie je pas dat een traditioneel Jan Klaassen helemaal niet moralistisch, pedagogisch en educatief verantwoord hoeft te zijn. Ook in dit spel zit natuurlijk wel een moraal en wordt er met dingen afgerekend en leert Jan dingen. Het is alleen niet zo tuttig en met vingertje wijzend. Het is ook niet zo braaf en netjes als het spel waar je aan denkt als je Jan Klaasen hoort.
Het verschil
Nu komen we meteen op het punt waar het Jan Klaassenspel zeer sterk verschilt met een sprookjesachtige spel. Het traditionele Jan Klaassenspel is een spel in de werkelijkheid. Het speelt zich af in het hier en nu. Je kunt het spel direct op de actuele situatie van dat moment in laten spelen. Kan daardoor direct binding hebben met het publiek en het hier met het publiek over hebben.
Bij een sprookjesachtige voorstelling is dat niet het geval. Dat speelt zich af in een andere tijd en wellicht ook in een andere wereld. Als de poppen in zo’n voorstelling het ineens over een actueel thema van de echte wereld gaan hebben, stappen ze out of character zoals dat heet. Ze doen dan iets wat hun karakter niet kan doen omdat de pop zich niet in de werkelijke wereld begeeft. Het is namelijk heel onwerkelijk als een prinses het ineens gaat hebben over een actueel onderwerp dat helemaal niet ter zake doet voor het verhaal waarin ze speelt. Dat slaat namelijk nergens op. Terwijl Jan en Katrijn het er wel met gemak over kunnen hebben.
Een sprookjesachtige voorstelling kan poëtisch zijn of zelfs literair. Maar ook kwetsbaar, verfijnd en fragiel. Het kan een droomwereld zijn of utopie. Dat is compleet het tegenovergestelde van een Jan Klaassenspel. Dat is meer van dik hout zaagt men planken. De gebaren zijn grof en grotesk. Niks artistiek verfijnd poppenspel. Gewoon hupsakee. De realiteit. Bij een sprookjesachtige voorstelling kan je als publiek vaak alleen maar toekijken. Bij Jan en Katrijn is het juist de bedoeling dat het publiek op bepaalde momenten zich met de voorstelling, het spel, bemoeid. Dat is er de charme van.
Wetmatigheden van een Jan Klaassenspel
Wat ook een verschil is tussen Jan Klaassenspel en sprookjesachtig spel is dat een Jan Klaassenspel aan een bepaalde wetmatigheid kent. Dat hoort bij die traditie. Zo zit Jan altijd op de rechterhand van de poppenspeler. Hij is dus voor het publiek altijd aan de linkerkant van het speelvlak te zien. Nog een wetmatigheid is dat Jan bijna de hele tijd door op het toneel aanwezig is. Hij is maar zelden uit beeld. Ook heeft hij altijd onenigheid met Katrijn en is hij liever lui dan moe. Wat ook tot de traditie behoort is dat Jan altijd iedereen overwint. Al zijn tegenstanders die hij tijdens het verloop van de voorstelling tegenkomt weet hij te overwinnen. Door ze neer te slaan met zijn klapstok.
Interactie met het publiek is ook een bepaalde wet in het traditionele Jan Klaassenspel. Het publiek wordt geacht mee te denken en mee te helpen met Jan of ander personage. Veel dingen gebeuren met het tellen van een, twee, drie. De snelheid van het spel ligt hoog en er is heel veel actie. Dat moet ook wel want, Jan Klaassen is oorspronkelijk bedoeld om op straat te vertonen. Dan moet je het hebben van langslopend publiek dat door het spel even halt houdt en gaat staan kijken. De aandacht van het publiek kan vluchtig zijn. Is het niet interessant meer dan loopt men verder en is de speler zijn publiek kwijt.
Bij een sprookjesachtige voorstelling heb je daar helemaal geen last van. Dat kan langzaam en traag verlopen. Het is ook voor binnenspelen gemaakt. In een donkere omgeving waar met theaterlicht de aandacht van het publiek gestuurd kan worden. Er kan sprake zijn van interactie of van een vierde wand. Waardoor je het als speler moet hebben van de aandacht en vaak non-verbale reacties van het publiek.
Jan Klaassen is traditie. Binnen die traditie hebben de poppen een vast rollenpatroon. De man werkt, de vrouw zorgt voor het huishouden. Dit is voor veel mensen een doorn in het oog. Maar Jan gaat natuurlijk met zijn tijd mee en kan je de traditie een leuke draai geven en aanpassen aan de huidige tijdgeest. De rolverdeling tussen Jan en Katrijn is niet meer zo zwart-wit als dat hij geweest is. Bij een sprookjesachtig spel geldt dit natuurlijk helemaal niet. Ook hier kan sprake zijn van stereotiep rolpatroon. Denk maar aan een prinses die gered moet worden door een dappere prins.
De opbouw van een poppenspel
Wat ook nog een verschil is tussen Jan Klaassen en sprookjesachtig poppenspel is de opbouw van de voorstelling. Hoe de voorstelling in elkaar zit. Een sprookjesachtig verhaal is zoals je een toneelstuk in elkaar zou zetten. Je hebt een aantal scenes die samen een bedrijf of acte vormen. Zo volgen er een of meerdere bedrijven/actes die naar een climax in het verhaal leiden en dan is het uit. Het is iets wat je vanaf het begin af aan moet volgen wil je alles goed begrijpen.
Een Jan Klaassenspel kent natuurlijk ook een aantal scenes die samen wel een geheel vormen. Die scenes zijn eigenlijk allemaal aparte verhaaltjes. Aparte verhaaltjes met een kop en een staart. Het heeft te maken met het op straat spelen. Langslopend publiek kan even blijven staan kijken en kan als de scene is afgelopen weer verder gaan. Het is natuurlijk de kunst om het publiek zo nieuwsgierig te maken dat ze de hele voorstelling uit blijven kijken.
Waarom ik Jan Klaassenspel ben gaan spelen
Ik ben met Jan Klaassen en Katrijn gaan spelen omdat ze een zeer symbolische zeggingskracht hebben. Door de stereotypering, waar je heel leuk mee kunt spelen, door de extreme karakters, is dat een leuke tegenhanger van alle andere voorstellingen die ik speel. Je kunt met Jan en Katrijn lekker overdrijven, dingen uitvergroten en op de hak nemen. Doordat je in het spel meerdere lagen kunt aanbrengen is het voor alle leeftijden leuk om naar te kijken. Kinderen lachen om andere dingen dan de volwassenen. Dat maakt het zo aantrekkelijk. Ook omdat het zich in het hier en nu afspeelt en je direct op een situatie die ontstaat kunt reageren is leuk. Die mogelijkheid heb je niet altijd bij een sprookjesachtige voorstelling. Ook vind ik het belangrijk dat de traditie blijft bestaan. Want doordat de meeste spelers nu zichtbaar zijn tijdens hun spel verdwijnt het karakteristieke spelen in een poppenkast. Het is ook nog eens immaterieel cultureel erfgoed.
Het spelen van een sprookjesachtig spel is leuk vanwege de schoonheid, verstilling en soms subtiele bewegingen en dat dan in contrast met een spel dat gepaard gaat met grootse gebaren en veel extremer is. Het is allebei leuk om te spelen.
Zo heel af en toe krijg ik een aanvraag om voor dementerende ouderen een voorstelling te spelen. Dat is toch echt heel anders spelen dan voor een kinderpubliek of voor een familiepubliek waar ook opa’s en oma’s bij aanwezig zijn. Soms zijn bij die voorstellingen dan ook kinderen aanwezig. Nodig voor de respons. Dan genieten de dementerenden van de kinderen en stiekem ook van het poppenspel. Gisteren speelde ik uitsluitend voor de ouderen. De groep was niet zo groot. Het waren 8 personen verdeeld over twee voorstellingen. Ik speelde Jan Klaassen en de baby. Omdat veel ouderen dat nog uit hun jeugd kennen. Het is ook nog eens een voorstelling die je met groot gemak voor volwassenen kunt spelen.
Spelen voor deze doelgroep is best wel een uitdaging. De reacties zijn minimaal. Doordat Jan en de baby toch wel een verhaal is dat leunt op meedoen van het publiek vereist dat, bij deze mensen, een andere manier van spelen. De interactie met het publiek valt weg. Je lost het op door de voorstelling meer gesloten te spelen. Je speelt als het ware gewoon verder op een punt waar normaal gesproken publieksreactie is gewenst.
Toch zie deze mensen ook genieten. Het natuurlijk ook even iets anders dan de normale gang van zaken. Je ziet ze genieten in stilte. Een glimlach een twinkeling in de ogen. Dat is hun manier van reageren. Of toch gewoon een antwoord geven op een vraag of commentaar geven op het spel. “Je moet hem een rotschop geven!” zei een oude dame toen Jan er vandoor ging naar de kroeg.
Ik speelde deze voorstelling met de mobiele poppenkast. Dat is in dit geval een pré. Je kunt het publiek zien en ziet dan hoe deze dementerende ouderen reageren op de poppen.
Het was een mooi en bijzonder optreden.
Bijna ging een optreden voor een verjaardag niet door omdat één van de kinderen die aanwezig zou zijn te snel overprikkeld zou raken van een poppentheatervoorstelling van mij. Een kind dat snel van slag raakt als dingen anders gaan dan het gewend is en er dan dagenlang last van blijft houden. Dat is voor het bewuste kind natuurlijk al vervelend genoeg. Maar mag het kind zo’n grote stempel op de groep drukken dat er eigenlijk niets buiten de gebaande paden mogelijk is?
Ik vind van niet. Hoe kan je er het beste mee omgaan, zodat een poppenspel voor de rest van de groep kinderen wel mogelijk wordt? De eerste mogelijkheid is om het kind dat er niet tegen kan, niet te laten verschijnen op de dag dat de voorstelling gepland is. Of je kunt het kind wat later laten komen. Bijvoorbeeld na de voorstelling. Nog een optie is, om het op het moment van de voorstelling toch even af te zonderen van de groep en dan met het kind een andere activiteit te ondernemen. Een activiteit waar het kind niet van ondersteboven raakt. Het kind kan zich dan wel uitgesloten gaan voelen. Daarom misschien minder geschikt.
De beste oplossing
De mooiste en mijns inziens de beste oplossing is om het kind op de komst van mij en mijn voorstelling voor te bereiden. Een poosje voordat de voorstelling plaats gaat vinden vertel je tegen het kind of misschien nog beter tegen de hele groep dat er een poppentheater op visite gaat komen. Om alle spanning weg te nemen kun je mijn website laten zien en misschien zelfs een stukje van de voorstelling. Je vertelt heel duidelijk hoe het straks, als ik aanwezig ben, allemaal er aan toe zal gaan. Je kunt zelfs zover gaan dat je een strook neemt het nog het aantal dagen tot de voorstelling en er dan iedere dag een kruis op zet of een stukje van afknipt. Gewoon op een kalenderblad iets wegstrepen kan natuurlijk ook.
Als het goed is blijft dan alleen het verlangen naar de voorstelling over en is alle spanning die zoiets ongewoons op kan leveren weg genomen. Kan zelfs een kind dat snel van slag is door nieuwe en onbekende prikkels meekijken naar een voorstelling en wordt geen kind uitgesloten.
Het einde van het schooljaar 2020-2021 komt in zicht. Wat is er nu leuker om een schooljaar, dat best wel merkwaardig verlopen zal zijn, af te sluiten met een voorstelling van een poppentheater. Een poppenspel dat zich echt in levende lijve voor de kinderen afspeelt. Een spel waar kinderen op kunnen reageren en waarbij echte interactie ontstaat tussen de poppenspeler via de poppen en de kinderen.
Ik heb het gevoel dat kinderen de behoefte hebben aan echt. Aan iets dat zich in 3D voor hun neus afspeelt. Even geen beeldscherm. Hoewel ze daar aan verslingerd kunnen zijn. Kinderen naar een film laten kijken op het digibord is makkelijk. Maar dat doen ze al zo vaak. Een poppenspel daarentegen is uniek en voor kinderen een wonderlijke en blijvende herinnering aan school. De leerkrachten kunnen dan genieten van hoe de kinderen reageren op het poppenspel en zien hoe ze er in opgaan en meeleven met de poppen. Wellicht dat stille kinderen ineens beginnen te praten, kinderen die niet stil kunnen zitten, zitten ineens vol aandacht en concentratie te kijken.
Een poppenspel van mijn poppentheater is om het gruwelwoord te gebruiken Coronaproof. De voorstelling wordt gespeeld in een kast waar je op enige afstand moet zitten om het spel goed te kunnen zien. De groepen kunnen ieder afzonderlijk komen kijken naar een voorstelling of in het geval de mobiele kast kan de poppenkast ook van groep naar groep lopen. In principe hoeft er tussen mij en het personeel van de school weinig contact te zijn.
Natuurlijk moet de deur worden open gedaan en mij de weg gewezen worden naar de speelplek. Maar vanaf daar kan ik volledig zelfstandig mijn gang gaan en hoeft er niemand van het personeel bij mijn voorbereiding voor het spelen van een voorstelling aanwezig te zijn. In feite is dat niet anders dan het altijd al ging.
Boek dus snel een voorstelling als je de kinderen een schitterend slot van het schooljaar gunt.
[maxbutton id=”19″ ]
In het begin van mijn poppenspel carrière wilde ik niets van Jan Klaassen en Katrijn weten. Groot geworden met de verhalen van Camilla Koevoets van Poppentheater Toermalijn, wilde ik ook graag in die lijn mijn verhalen gaan vertellen. Sprookjesachtige verhalen. Sprookjesachtig omdat het verhaal ook zich in de huidige tijd kan afspelen zonder allerlei sprookjesfiguren als heksen, trollen, tovenaars, koningen en prinsessen die gered moeten worden door een knappe prins.
Toch ook overeenkomsten?
Het grappige is wel dat in mijn sprookjesachtige verhalen wel allerlei elementen zitten die ook voor komen bij het Jan Klaassenspel. Verstoppen, iets niet goed verstaan, achtervolgingen en natuurlijk reacties uitlokken bij het publiek. Het gevaar bij sprookjesachtig spel dat je figuren out of character kunnen raken. Een pop valt dan eigenlijk even uit zijn rol om iets te zeggen wat niet in lijn is met het verhaal. Met andere woorden de pop zegt iets wat hij eigenlijk niet kan weten.
De verschillen
Bij het Jan Klaassenspel heb je dat niet. Dat komt omdat Jan Klaassen en Katrijn zich in de huidige tijd afspeelt. In de tegenwoordige tijd en niet in een denkbeeldige tijd zoals bij sprookjesachtig wel het geval is. Daarom leent het Jan Klaassenspel zich bij uitstek voor commentaar op de situatie die zich op dat moment afspeelt. Je kunt gebruik maken van de actualiteit. Iets dat bij een sprookjesachtig spel is uitgesloten. Doe je het wel dan verliest je voorstelling aan geloofwaardigheid.
Nog een verschil tussen beide vormen is dat Jan Klaassen een uitvergroting is van de werkelijkheid, de realiteit. De bewegingen zijn extreem groot en bijna overdreven. Het is een soort van slapstick. Op de andere manier spelen kan veel verfijnder bijna poëtisch. Sprookjesachtig kan subtieler. Jan Klaassen is meer van dik hout zaagt men planken.
Waarom nu ineens wel Jan Klaassen?
Waarom heb ik dan toch het Jan Klaassenspel omarmt en moest ik bijna 30 jaar geleden niets van weten? In de loop der jaren verdiep je je natuurlijk in het vak waar je zoveel plezier aan beleefd. Maar ik was wars van veel Jan Klaassenspelers die met de figuur een soort moraalridder gaan uithangen. Het traditionele spel is anders. Dat is hard, rauw en zelfs gewelddadig. Echter het spel herbergt een bepaalde symboliek. Daar houd ik van. Het eerste barstje in Jan Klaassen is niet leuk kwam toen ik op het festival in Meppel Wim Kerkhove het traditionele spel zag spelen. Hij was toen nog de poppenkastspeler van de Dam in Amsterdam.
Traditie moet behouden blijven
Hij begon de Jan Klaassenacademie om de traditie van het Jan Klaassenspel in ere te houden en niet verloren te laten gaan. Veel poppenspelers, jonge poppenspelers, spelen niet meer in een kast zoals Jan Klaassen eigenlijk vereist. Ik hoorde veel enthousiaste verhalen over de academie en ben hem gaan volgen nadat ik op de Dam ook de Italiaanse en Engelse versie had gezien. De academie heb ik gevolgd bij Egon Adel de huidige speler van de poppenkast op de Dam.
Ook ik wil de traditie voortzetten. Het is tenslotte cultureel erfgoed geworden. Maar ik geef er wel mijn eigen draai aan.Want het spel is wel heel traditioneel, is stereotiep en rolbevestigend. Echter dat kun je heel makkelijk doorbreken en aanpassen aan de huidige beeld van de samenleving. Dat is ook de kracht van het Jan Klaassenspel. Bovendien vanwege het traditionele karakter kun je hier natuurlijk leuk mee spelen. Waardoor je publiek er zich bewust van wordt. Een spiegel voorhouden is wat je doet. Net als een aantal cabaretiers tegenwoordig doen.
Jan Klaassen wilde een kleine bijdrage leveren aan Wereld Poppenspeldag 2021.
Tag Archief van: poppenspel
Direct naar
Mogelijkheden
Ook interessant
Waarom Cassiopeia?
Schitterend spel
Een echte poppenkast
Op jouw locatie
Gecertificeerd
Onvergetelijk plezier
Voor jong en oud
Poppentheater Cassiopeia
Marcel Oudenbroek
Het Hallehuis 69
3823 VH Amersfoort
T 033 465 72 06
M 06 20 26 94 61
info@
poppentheatercassiopeia.nl
